Mostrando títulos en Política y Ciencias Sociales

Dit hoorcollege is een wandeling met zevenmijlslaarzen door de geschiedenis van de wijsbegeerte en is bedoeld voor geïnteresseerden zonder veel wijsgerige achtergrondkennis. In dit college is ervoor gekozen uit te gaan van het werk van acht individuele filosofen. Kernpunten uit hun denken worden telkens één uur geschetst. Het doel van deze lezing is bij het publiek liefde op te wekken voor de immense ideeënrijkdom van de westerse wijsgerige traditie.

Wetenschapsfilosofie houdt zich bezig met de aard, status en ontwikkeling van wetenschappelijke kennis. Vragen die hierbij aan de orde komen zijn: hoe kunnen we weten dat wetenschappelijke kennis betrouwbaar is? Waarom en in welke mate vertrouwen we op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek? Waarin verschilt wetenschappelijke kennis en is er een typische wetenschappelijke methodologie?

De moderne mens is een paradoxaal wezen dat - hoe rationeel ook - bij de diepste levensbeslissingen liever op het gevoel dan op de rede terugvalt. Hij doorziet de natuur wetenschappelijk, maar laat zich even graag door haar overweldigen. Hij kan (bijna) alles, maar weet niet of hij ook alles mág. In deze collegeserie laat Ger Groot zien welke filosofische ideeën de mens gevormd hebben tot het wezen dat hij nu is. In veel muziekwerken resoneren filosofische gedachten mee die deze ontwikkeling illustreren.

De Koude Oorlog was lang niet zo koud als de term doet vermoeden. Aan de periferie van beide invloedssferen werd wel degelijk bloedig gestreden. Conflicten in Korea, Cambodja en Vietnam eisten miljoenen slachtoffers. Van Rossem schetst in dit college de historische ontwikkelingen en laat zien hoe wij de Koude Oorlog na het ineenstorten van de Sovjet-Unie zijn gaan beschouwen.

In de 17de eeuw vond de Wetenschappelijke Revolutie plaats die aan de basis ligt van onze moderne natuurwetenschap. Centraal in deze collegereeks staan zes revolutionaire transformaties door pioniers als Galilei, Kepler, Descartes, Bacon, Huygens en Newton. Met aandacht voor de echte en de schijnontdekkingen, de grote en de minder grote denkers, de klassieke en de 17de eeuwse bronnen en de verwevenheid van het nieuwe met het oude.

De twintigste eeuw heeft een vrijwel onuitputtelijke rijkdom aan filosofische ideeën opgeleverd. Er leefden in deze eeuw meer filosofen dan in alle voorgaande eeuwen tezamen. Deze serie colleges maakt deze rijkdom zichtbaar aan de hand van acht vooraanstaande denkers en de wijsgerige stromingen die ze vertegenwoordigen. Aan bod komen Russell, Husserl, Wittgenstein, Heidegger, Reichenbach, Sartre, Popper en Van Orman Quine.

De evolutietheorie dwingt de mens na te denken over het fundament van de menselijke moraal. Welke invloed hebben wetenschappelijke ontdekkingen vanaf 1850 op de verdere ontwikkeling van de ethiek? Hoe kunnen we altruïstisch gedrag vanuit de evolutietheorie verklaren en hoe rechtvaardigen we de moraal? Herman Philipse behandelt de relatie tussen ethiek en evolutie vanuit diverse wetenschappelijke invalshoeken: historisch, biologisch, filosofisch, speltheoretisch en antropologisch. Hij laat daarbij grote denkers uit de wetenschapsgeschiedenis de revue passeren.

Godsdienstfilosofie beargumenteerd, met aandacht voor de grote denkers, door "Buitenhof"-columnist en auteur van de bestseller "Het Atheïstisch Manifest" Herman Philipse. Atheïsme als wereldbeschouwing is ouder dan de meeste mensen denken. Het wordt vaak gezien als een 20e eeuws fenomeen, maar het bestond al onder de oude Chinezen en de Grieken. In een tijd van toenemende waarheidsclaims is de tijd rijp voor een grondige analyse van godsgeloof en atheïsme.

Heeft wetenschap nut? Deze vraag is even briljant als absurd. Absurd omdat er maar weinig mensen zullen twijfelen aan de toegevoegde waarde die de moderne wetenschap ons sinds de wetenschappelijke revolutie heeft gebracht. Toch ook briljant, omdat juist de wetenschap zelf een kritische houding moet hebben t.a.v. alles, dus ook zichzelf.

We zijn ons bewust van de dingen om ons heen en van onszelf. Maar wat is dat bewustzijn precies? Het bewustzijn is al eeuwen een lastig maar interessant fenomeen binnen de filosofie en de natuurwetenschappen. In dit college gaat Bas Haring in op die geschiedenis en eindigt met moderne natuurwetenschappelijke visies op bewustzijn.

Wie de afdeling populaire psychologie in de boekhandel bezoekt, vindt al snel een verklaring voor de bekende 'man-vrouwverschillen': in de oertijd waren de mannen dagenlang op jacht en bleven de vrouwen thuis met de kinderen. Dit soort rollenverdelingen, zo wordt ons verteld, heeft voor allerlei aangeboren verschillen gezorgd, zoals een beter richtingsgevoel voor mannen en betere sociale vaardigheden voor vrouwen. Maar is dit wel zo?

In de afgelopen halve eeuw is Nederland geseculariseerd en hebben velen die godsdienstig waren opgevoed hun belangstelling voor religie grotendeels verloren. De mensheid als geheel seculariseert echter niet, integendeel. Vooral door de grotere vruchtbaarheid van religieuze bevolkingen zijn godsdiensten bezig aan een demografische inhaalslag, die het belang van religie in de wereld sterk doet toenemen.

Helder en kritisch denken, is lastiger dan het lijkt. Mensen zijn geneigd om patronen te herkennen die niet bestaan en toevallige gebeurtenissen als betekenisvol te zien. We vertrouwen meer op anekdotische verhalen dan op wetenschappelijk onderzoek. Johan Braeckman behandelt in zijn college de psychologische factoren die het kritisch denken bemoeilijken. Hij verduidelijkt hoe we helderder kunnen leren denken en ons kunnen behoeden voor foute vormen van redeneren.

Maarten van Rossem behandelt in dit college de geschiedenis van het Westerse kapitalisme in de afgelopen eeuw, van de Great Depression tot nu. In de drie decennia na de Tweede Wereldoorlog was er sprake van een sterke economische groei en werd er gewerkt aan de opbouw van de moderne verzorgingsstaat. In de loop van de jaren zeventig stagneerde de groei. Zoekend naar een nieuw economisch model, triomfeerde onder Thatcher en Reagan het neoliberalisme.

In "Niemand regeert" leest Marc Chavannes een selectie van zijn columns voor die eerder werden gepubliceerd in de NRC. "De Nederlandse overheid is als een broodje zacht open asfaltbeton. Twee identieke zachte happen met een toegankelijk lijkende harde laag ertussen." Dat ontdekte Marc Chavannes na zijn terugkeer uit Frankrijk en Amerika. Nederland heeft zich bekeerd tot een ingrijpend marktdenken, zónder helder idee over wat we van de overheid blijven verwachten.

Franse filosofen hebben gedurende de hele twintigste eeuw een groot stempel gedrukt op de Europese en Amerikaanse cultuur. Niet alleen als academische denkers, maar ook als publieke figuren die de journalistiek en literatuur gebruikten om hun inzichten op een toegankelijke manier een brede verspreiding te geven. Jean-Paul Sartre, misschien wel de intellectueel van de 20e eeuw, was daar het bekendste voorbeeld van, maar ook Albert Camus, Raymond Aron, Michel Foucault en de van oorsprong Bulgaarse Tzvetan Todorov wisten de geest van de tijd niet alleen te verwoorden maar ook vorm te geven.

Guantanamo Bay, vrouwenbesnijdenis, verdwijningen, massamoorden en religieus geweld: dagelijks worden wereldwijd de rechten van de mens geschonden. Toch is er veel gewonnen sinds de Verenigde Naties in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aanvaardden. Maar, recht hebben is nog altijd niet hetzelfde als recht krijgen. In deze serie hoorcolleges illustreren wetenschappers en deskundigen uit de praktijk aan de hand van concrete voorbeelden welke kracht er uitgaat van mensenrechten, maar ook welke beperkingen het recht kent.

"Waarom zou niet iedereen een kunstwerk van zijn leven kunnen maken?" vroeg de Franse filosoof Michel Foucault zich 25 jaar geleden af. Wij herkennen ons nog steeds in deze vraag nu de grote idealen en utopieën zijn verbleekt. Denkers en schrijvers verschillen echter van mening over de invulling daarvan. Van een krachtige en optimistische levensvisie tot sceptisch en op het sombere af.

We zijn vrij om te worden wie we willen zijn en ons leven zelf vorm te geven. Maar hoe vul je die vrijheid in en wat is goed leven? Daarvoor is een nieuwe moraal nodig die niet dogmatisch is, maar positief. Geen verboden en geboden, maar persoonlijke vrijheid gedefinieerd ten opzichte van de ander. Van oudsher behandelt de deugdethiek de moraal in termen van deugdelijkheid en voortreffelijkheid. Het gaat daarbij niet om het excelleren in de sport of in het werk, maar als persoonlijkheid. Deugdethiek biedt houvast bij de zoektocht naar een goed leven.

De titel "Vrijheid en verplichting" is ontleend aan de ethische theorie van Immanuel Kant en is een bijzonder actueel thema. Vanaf de Griekse oudheid tot op heden denken filosofen na over de menselijke ethiek. Geïnspireerd door urgente morele vraagstukken en de menselijke beperkingen, ontwikkelden filosofen opvattingen over ethiek die ook nu nog van grote waarde zijn.