Cóż prostszego – zobaczyć tę czy tego, dać się uderzyć piorunowi albo zostać przeszytym strzałą (metaforyczną albo wirtualną), i, bardzo proszę: do grobowej deski ma się z kim spędzać czas, dzielić radościami i problemami. Bywały epoki, gdy, w istocie, tak było najłatwiej, a miłość romantyczna, bo ten schemat opisałem wyżej, stanowiła najczęściej dominujący sposób na łączenie się ludzi w pary; nie swatka, nie deal dwóch rodzin, ale właśnie dwójka, która skłaniała się ku sobie. Te czasy się skończyły.

Tak przynajmniej twierdzi prof. Tomasz Szlendak, autor eseju pt. „Miłość nie istnieje”. Szlendak na miłość patrzy jako socjolog – więc: patrzy na mechanizm społeczny, którym miłość jest, który za nią stoi i który jest przez miłość umożliwiony. Spogląda na to, co było przed miłością – związek postrzegany jako kontrakt – i pyta, co będzie po niej. To rozmowa smutna, bo do miłości się przyzwyczailiśmy. Im prędzej jednak spostrzeżemy, że się wypaliła – tym prędzej zaczniemy myśleć o tym, co ją zastąpi.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.

Jakże ją zdefiniować? Wielu próbowało i wielu poległo. A przecież instynktownie wiemy, czym jest. Przecież: nie jesteśmy sobie wyobrazić bez niej świata i już Heraklit mówił, że jest matką wszystkiego. Oto ona: przemoc, która w pewnych historycznych momentach manifestuje się głośniej, a w pewnych ciszej. Nasz należy do tych pierwszych. By go pojąć, by zrozumieć wielkie nawoływanie i do przemocy, i do całkowitego jej zaprzestania, i do politycznych mordów, i otwierania granic – trzeba czytać na temat historii.

Dlatego zaprosiłem do tego odcinka Ishbel Szatrawską - prozaiczkę i dramaturżkę, nominowaną do Paszportu Polityki i Nagrody Nike, autorkę powieści „Toń” i najnowszej „Wyrok”. Przemoc ściele się w nich gęsto. „Toń” opowiada o Prusach Wschodnich w ostatnich miesiącach II Wojny Światowej, „Wyrok” – o Podhalu zaraz po niej. Szatrawskiej udaje się to, co najlepszym: opisując konkret, opisuje to, co uniwersalne. Rozmawiamy o Polakach, Niemcach, Żydach, Izraelczykach, kierowcach i aktywistach. Zapraszam do słuchania.

Zdjęcie Ishbel Szatrawskiej: Ada Kopeć-Pawlikowska

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.

Złote wieki ogłasza się później. Gdy się w nich żyje, zwyczajnie nie ma, po co tego robić, bo człowiek jest zbyt zajęty życiem i korzystaniem z dobrostanu, którego za dobrostan wcale nie uważa. To, że dobrze sobie żyje, jest dla niego przezroczyste jak powietrze. Kiedy zaś potem mówi o tym, że mu się wiodło, ma tendencję do mitologizowania tego okresu. I to nie tylko człowiek, a cały naród. Tak było i jest z Polską, która spogląda z utęsknieniem w stronę czasów Jagiellonów, a nie dostrzega złotego wieku, w którym żyjemy dziś. To teza prof. dr hab. Marcina Piątkowskiego, ekonomisty z Akademii Leona Koźmińskiego, autora pracy „Złoty wiek”. Piątkowski mówi, że nigdy nie było lepiej. I są ku temu powody. Analizując gospodarcze i polityczne dzieje Polski za pomocą teorii noblistów Darona Acemoğlu i Jamesa Robinsona, Piątkowski opowiada o rozwoju instytucji, które stały się inkluzywne i umożliwiły Polakom społeczny awans. To, że takie się stały, nie znaczy, że nie mogą się zmienić. Rozmawiamy więc o tym, jak tego uniknąć.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.

W drugim odcinku nowego sezonu podcastu „Czas odzyskany” o figurze kozła ofiarnego rozmawiamy z Janem Maciejewskim, autorem książki „Nic to! Dlaczego historia Polski musi się powtarzać”. Na czym polega figura kozła ofiarnego? Wspólnota go potrzebuje, bo sama może zawiązać się tylko wokół założycielskiego aktu przemocy, a akt przemocy trzeba przeprowadzić na kimś. Jednak najważniejsze w koźle ofiarnym jest to, że on sam wierzy, że nim jest.

Z Janem Maciejewski rozmawiamy o tytułowej figurze i jej teorii stworzonej przez Rene Girarda – to przez nią autor czyta dzieje naszego kraju ostatnich dwóch stuleci. Pisze o księciu Józefie Poniatowskim i o bracie Albercie, o Smoleńsku i o Jarosławie Marku Rymkiewiczu – i te wszystkie wątki poruszamy w podcaście.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.

„Jest więc rzeczą widoczną, że najlepsza wspólnota polityczna składa się z obywateli stanu średniego i że te państwa są najlepiej rządzone, w których stan średni jest liczny, a jeśli to możliwe – silniejszy od obu pozostałych”. Tak pisał o tym dawno temu Arystoteles w „Polityce”, wiążąc obywateli stanu średniego z umiarkowanymi poglądami. Kto rozejrzy się po świecie dzisiaj, może spytać: gdzie są te poglądy? Gdzie one się podziały? Co spowodowało, że wyparowały?

Do rozmowy na ten temat zaprosiłem Lejba Fogelmana - prawnika i historyka idei, doktora Columbia University i Uniwersytetu Harvarda, senior partnera w kancelarii Greenberg & Traurig. Rozmawiamy o tym, z jakimi zagrożeniami spotyka się dziś centryzm i o tym, dlaczego wybuchły radykalizmy. Rozmowa, jak na ogół z Fogelmanem, krąży, wpada w dygresje, zmienia stulecia i geograficzne przestrzenie. Zapraszam do jej wysłuchania.

Zdjęcie Lejba Fogelmana: Artur Zawadzki REPORTER / Eeast News

Trendu nie da się nie zauważyć: gdzie kiedyś błyszczało wino i pieniło się piwo, jest trzeźwość. Oto korzystanie z używek – przede wszystkim z alkoholu – stanęło pod znakiem zapytania, reklamowanie go stało się w społecznym odczuciu zbrodnią, rynek zalały trunki zeroprocentowe. Skąd się ten trend wziął? Jak sprzedane zostało ludziom powstrzymywanie się?

O tym rozmawiam z Juliuszem Strachotą – pisarzem i podcasterem, współautorem, obok Jakuba Żulczyka, książki „Co ćpać po odwyku” i współprowadzącym podcastu pod tym samym tytułem. Rozmawiamy o drodze życiowej Julka, odnalezieniu spokoju i przekonywaniu do trzeźwości inaczej, niż w sposób kaznodziejski. A także o sukcesie i pieniądzach. Oraz o chodzeniu po lasach.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.

Bywał mityczny – nie tylko w polskiej wyobraźni, w której przez długi czas to, co zachodnie, oznaczało zwyczajnie to, co lepsze. Nie: także we własnej, w której idea zachodniości wdarła się na postument i nie chciała z niego zejść. Potem, kiedy za sprawą kilku filozofów okazało się, że u jego podstaw stoją ludzkie popędy i przemoc, z cokołu zaczął spadać i spada do dzisiaj, bezustannie. Ale spaść nie może, bo nikt nie wymyślił nic lepszego.

Do rozmowy o Zachodzie jako obszarze ideowym zaprosiłem prof. Agatę Bielik-Robson – filozofkę związaną z Polską Akademią Nauk i Uniwersytetem w Nottingham. Rozmawiamy o tym, jak Zachód zaczął być względem siebie podejrzliwy – tu ze szczególnym uwzględnieniem powieści Josepha Conrada – i jak ta podejrzliwość stała się w dyskursie dominująca. Jaka była w tym rola uniwersytetów i rewolucji lat 60. ubiegłego stulecia? To długi odcinek, ale krótko się o tym opowiedzieć nie da.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.

„Boga nie ma, jest życie” - taki tytuł nadał swojej najnowszej książce prof. Piotr Augustyniak, filozof, niegdysiejszy zakonnik. Zgromadzone w tym tomie teksty to próba opisu alternatywnego, wobec tego proponowanego przez chrześcijaństwo, doświadczenia duchowości. Takiego, w którym to nie instytucjonalna wspólnota, lecz indywidualne poczucie jedności z rzeczywistością jest ważne. Augustyniaka nazywa je z grecka „kairosem”.

Nagrywaliśmy tę rozmowę w szczególnym momencie - okresie, gdy tron władcy kościoła katolickiego był pusty, już po śmierci Franciszka, zaś przed wyborem Leona XIV. Być może dlatego jest tak swobodna; Augustyniak nie boi się myśleć i prowokować. Mówimy o Jezusie jako przywódcy hippisowskiej komuny i o tym, czy mógłby się okazać Charliem Mansonem; o Platonie wsiadającym na statek do Syrakuz; wreszcie - o Wielkim Inkwizytorze. Zapraszam.

Podcastu „Czas odzyskany” możesz posłuchać na platformach Spotify, Apple Podcasts oraz YouTube.