Zanjawat[Marathi Edition]

खडकीच्या रानात मल्हारराव होळकर (दुसरे) यांचा तळ पडला होता. ऐन रात्री भर पावसाळ्यात दौलतराव शिंदेंच्या फौजेने मल्हारराव होळकरांच्या बेसावध छावणीवर हल्ला करुन मल्हारराव होळकरांच्व्ही हत्या केली.

पोरगेल्याशा यशवंतराव होळकरांनी नागपुरकर रघोजीराजे भोसले यांच्याकडे आश्रय मिळवला खरा पण रघोजीराजांनी विश्वासघाताने अशवंतराव व त्यांच्या सोबत्यांना कैदेत टाकले. तेथुन पलायन करणे भाग होते नाहीतर जीव हमवावा लागणार होता. छत्रपतींच्या आग्र्यावरुन सुटकेपेक्षा हे सुटकेचे चित्तथरारक नाट्य कसे घडले?

पलायनानंतर यशवंतरावांनी खानदेशातल्या आक्रानीची वाट धरली. वाटेत नाट्यमयरित्या एक रणझुंजार सोबतीही मिळाला. त्याच वेळेस दौलतरावाचा सरदार दुल्लेखान आक्राणीवर चालून जात होता. विठोजी या आक्रमणाला परतवण्यासाठी भिल्लांची तुटपुंजी फौज घेऊन एका दुर्गम खिंडीत त्यांच्याशी लढायला उभा ठाकला होता. ऐन वेळेस तेथे यशवंतराव व त्यांचे दोन सोबती पोहोचले.

आक्राणीला सोबती मिळायला सुरुवात झाली. मीरखानासारखे पेंढारीही येऊन मिळाले. पेशव्यांशी पत्रव्यवहार करुन जप्त झालेल्या होळकर दौलतीचा प्रश्न सोडवण्याचा प्रयत्न सुरु केला. यशवंतरावांनी माळवा आणि गुजरातमध्ये स्वा-या करुन धन जमा करायचा सपाटा लावला.

डुंडरनेकच्या सह पलटनी आणि नागो जिवाजीची पंधरा हजारांची फौज यशवंतरावांवर चालून आली. यशवंतरावांनी शितापीने चकवा देत आधी इंदोर गाठले आणि तेहे शहर मूक्त केले. ते आता उलटे फिरले ते महेश्वरला वेढा देऊन बसलेल्या दुष्मनावर! येथे एवढी कत्तल झाली की नर्मदेतून रक्त वाहतेय की पाणी हा प्रश्न पडावा!

कर्नल फॉसेटच्या तळावर अचानक हल्ला करुन त्याच्या दोन पलटनी कापून काढत यशवंतराव कर्नल मॉंन्सनच्या दिशेने वळाले. आधी माघार घेण्याचे नाटक करुन त्याला पार चंबळ नदीपर्यंत यायला भाग पाडले आणि पावसाळा सुरु झाला. यशवंतरावांनी पहिला भिषण प्रहार केला आणि आता कर्नल मॉन्सन पळत सुटला.

इंग्रजांविरुद्ध सर्व रजवाड्यांनी एकत्र येत युद्ध करावे असा संदेश जरी यशवंतराव सर्वांना पाठवत असले तरी कोणी प्रतिसाद देत नव्हते. जनरल लेक आता पिसाळून यशवंतरावांचा नायनाट करण्यासाठी तडफडत होता. आणि मग झाले भरतपुरचे महायुद्ध! ब्रिटिशांचे नाक दुस-यांदा छाटले गेले. आजवर अजिंक्य असलेल्या लेकलाही पराभव स्विकारावा लागला. तो यशवंतरावांनी आता मैत्रीचा व शांततेचा तह करावा यासाठी मागे लागला.

आता कलकत्त्यावर स्वारी करायची होती. इंग्रजांना पुरते बुडवायचे होते. मोठे सैन्य आणि भरपूर तोफा लागणार होत्या. तोफांचा कारखाना तर काढलाच पण स्वत: यशवंतरावही तोफा ओतण्याचे काम करु लागले. विषारी वायुंनी त्यांचा घात केला. एक झंझावात वयाच्या अवघ्या पस्तिसाव्या वर्षी विसावला. पण युद्ध संपले होते काय?