Van theorie naar praktijk: hoe maak je ruimte voor spel in de klas?

Na de theoretische verkenning in deel 1 duikt Jan Jaap Hubeek in deze tweede aflevering de onderwijspraktijk in. Hij bezoekt de twaalf Montessorischolen van Stichting Monton in midden-Nederland en spreekt met professionals die dagelijks worstelen met de vraag: hoe geef je kinderen vrijheid én structuur?

"Waar ik dus de hele dag mee struggle is die vrijheid en verbondenheid," vertelt een leerkracht eerlijk. "Je geeft vrijheid, maar je bent het ook constant aan het begeleiden." Het is de kern van het pedagogisch handelen in Montessorionderwijs – en misschien wel in elk onderwijs dat spel serieus neemt.

Bestuurder Jeroen Gommers legt uit waarom Monton bewust kiest voor meer speelruimte, ondanks de druk van meetbare resultaten: "Spel is misschien wel de meest onderwaardeerde werkvorm die we in het onderwijs hebben." Maar die keuze is spannend. Want uiteindelijk word je als bestuurder niet afgerekend op de brede vorming van kinderen, maar op toetsscores.

Schoolleiders Dorien König en Lenny van Pouderoijen beschrijven hoe cruciaal observatie is, hoe je als professional curriculumbewust moet zijn, en waarom fouten maken eigenlijk een geschenk is – al is dat niet makkelijk.

Anne Bakker brengt de dimensie van pedagogisch bewegen in: "Het gedrag van potentie. Het kan iets worden. En hoe meer we dat koppelen aan wat het moet worden, hoe meer het zijn potentie verliest."

Deze aflevering laat zien dat spel in het onderwijs geen vrijblijvend idealisme is, maar vakmanschap vraagt. Kennis van leerlijnen. Vermogen tot observeren. Moed om los te laten. En het geduld om, zoals Jeroen Gommers het noemt, "ongemak te dragen."

Van cheerleader tot kritische spiegel, van facilitator tot achtervang – de professionals bij Monton laten zien wat het betekent om die pedagogische ruimte waar Huizinga, Arendt en Martens over schreven, werkelijk vorm te geven in een klas vol kinderen.

Aflevering 1 verkende de theorie. Aflevering 2 toont de complexe, veeleisende, maar ook rijke praktijk van professionals die elke dag opnieuw die balans zoeken tussen vrijheid en structuur, tussen vertrouwen en begeleiding, tussen spel en leren.

Een productie van NIVOZ/Meesterwerk en Stichting Monton

In deze eerste van twee afleveringen over spelen in de professionele ruimte neemt Jan Jaap Hubeek je mee op een fascinerende reis langs denkers en doeners die laten zien waarom spel zo fundamenteel is voor de ontwikkeling van kinderen.

We beginnen bij het concept van de professionele ruimte – die vrijheid die jij als pedagoog hebt en móet pakken om je werk betekenisvol in te richten. Theoloog Cok Bakker laat zien hoe onze interpretatie als professional vaak onzichtbaar maar altijd voelbaar is. Filosofe Hannah Arendt introduceert de 'tussenruimte': de school als beschermde plek tussen gezin en maatschappij, waar kinderen kunnen experimenteren zonder directe druk.

Vervolgens duiken we de geschiedenis in. In 1938, terwijl Europa op de rand van oorlog staat, schrijft Johan Huizinga zijn meesterwerk 'Homo Ludens'. Zijn boodschap is krachtig: cultuur ontstaat niet úít spel, maar ín en áls spel. Als we het spelelement verliezen, verliezen we onze menselijkheid.

Evolutiepsycholoog Peter Gray levert 75 jaar later het wetenschappelijke bewijs. Zijn jarenlange onderzoek toont aan: vrij spel is essentieel voor echte ontwikkeling. Rob Martens, hoogleraar onderwijswetenschappen, verbindt dit met de onderwijspraktijk en stelt de cruciale vraag: waarom hebben we een systeem ontwikkeld dat de natuurlijke speeldrang van kinderen onderdrukt?

Ten slotte vertaalt Maria Montessori deze inzichten naar concrete pedagogiek met haar 'voorbereide omgeving' en vier vrijheden: keuzevrijheid, tempovrijheid, bewegingsvrijheid en niveauvrijheid.

De rode draad? Hoe creëren we als professionals een ruimte waarin spel en leren weer samenvloeien?

In de volgende aflevering bezoekt Jan Jaap de Montessorischolen van Stichting Monton en gaat hij in gesprek met bestuurder Jeroen Gommers, schoolleiders en leerkrachten over hoe zij deze ideeën in de dagelijkse praktijk brengen.

Hoeveel ruimte maak jij eigenlijk voor het spel?

In deze aflevering van de NIVOZ-podcast hoor je een audio-essay van onze wetenschappelijk directeur, Aziza Mayo. Met dit essay over pedagogische ruimte en menselijke geletterdheid werd afgelopen week een expertsessie culturele sensitiviteit ingeleid. De sessie was onderdeel van het project Pulse-Art, mede georganiseerd door Waag Futurelab.

Literatuurreferenties:

Adichie, C.N. (2009). Chimamanda Ngozi Adichie: The danger of a single story | TED Talk

Agirdag, O.(2020). Onderwijs in een gekleurde samenleving. Uitgeverij EPO.

Allen, K., Kern, M.L., Rozek, C.S., McInerney, D.M., & Slavich, G.M., (2021). Belonging: a review of conceptual issues, an integrative framework, and directions for future research, Australian Journal of Psychology, 73(1), p.87-102.

Amghar, K. (2025). Maar dat begrijp jij toch niet. De correspondent.

Biesta, G.J.J.,(2022). World-centred education. A view for the present. Routledge.

Biesta,G.J.J.,(2025). De mythen van gelijke kansen. Van gelijkheid van prestatie naar gelijkheid van existentie. In: R. van Putten en T van de Zee (Red.). Onderwijs voorbij de meritocratie. Tegendraadse beschouwingen over prestaties in het onderwijs. Nijmegen: Radboud University press.

Gay, G. (2010). Culturally Responsive Teaching: Theory, Research, and Practice. Teachers’ College Press.

Hentig, H. von (1996). Bildung. Ein Essay. München, Wien: Hanser.

Hosseini, N., Leijgraaf, M., Gaikhorst, L., & Volman, M. (2021). Kansengelijkheid in het Onderwijs: een Social Justice Perspectief voor de Lerarenopleiding. Tijdschrift voor Lerarenopleiders 42(4), 15-25.

Letschert-Grabbe, B. (2008). Dennis de schrik van de school. Van Gorcum.

Leygraaf, M. (2022). "Ik snap oprecht niet hoe dit Systeem kan bestaan." Bevorderen van Kansengelijkheid door het doorbreken van de Master Narrative. Amsterdam / Alkmaar: Hogeschool IPABO.

Manen, M. van (1992). The Tact of Teaching. The Meaning of Pedagogical Thoughtfulness. Left Coast Press Inc.

Meirieu, P. (2019). Pedagogiek. De plicht om weerstand te bieden. Uitgeverij Phronese.

Oluo, I. (2020). So you want to talk about race? Basic books.

Paalman-Dijkenga, I. (2020). De stem van de lerende zichbaar maken. Lectorale rede Ingrid Paalman. Hogeschool VIAA.

Simons,M., & Masschelein, J.(2015). De leerling centraal in het onderwijs? Grenzen van personalisering. Acco, Uitgeverij.

Voogd, L. de, Cijvat, I., Mayo, A., van Olst, P., & van Til, H. (2024). Bouwen aan een gezamenlijke wereld: Adversity als pedagogische uitdaging voor de lerarenopleiding. Tijdschrift Voor Lerarenopleiders, 45(3), 51-66. https://doi.org/10.63379/0btewp65

Voogd, L. de, (2025). Bouwen aan breedvormend onderwijs. NIVOZ

Waldinger, R., & Schulz, M., (2023). The good life and how to live it. Lessons from the world’s longest study on happiness. London: Rider.

Wekker, G. (2020). Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras, herziene editie. Amsterdam University Press.

Winter, M. de (2023). Medemenselijk opvoeden. Samenlevingspedagogiek voor een hoopvolle en daadkrachtige generatie. SWP.

In this episode, we explore the work of American educator Sam Crowell.

As a professor emeritus at California State University and founding faculty member of the MA in Education program focused on contemplative inquiry, Crowell has long been a voice for transformative, holistic education. His work is grounded in a deep trust in the potential of both teacher and learner, emphasizing imagination, intuition, and ethical awareness as essential elements of teaching and learning.

Sam Crowell has been a leading voice for transformative, holistic education. He has been closely involved with Earth Charter International for over 15 years—serving as faculty member and senior advisor—where he has integrated the Charter’s principles into education for sustainable development, guiding educators to bring its values of interconnection, universal responsibility, and ecological integrity into lived classroom practice

Sam Crowell invites us to see education as a soulful and meaningful practice — one rooted in wonder, connection, and the unpredictable nature of learning. What does it mean to be truly present as a teacher? How can we shape education as a process of becoming — of human formation? And what does this ask of us in an age of standardization and accelerating technologies?

In deze aflevering is filosoof Hans Schnitzler te gast. Hans Schnitzler is filosoof, schrijver en columnist. In zijn werk staat de invloed van de digitalisering op de alledaagse leefwereld centraal.

Schnitzler staat bekend om zijn scherpe, filosofische blik op de invloed van technologie. In zijn essays en boeken onderzoekt hij hoe digitalisering onze menselijkheid vormt, vervormt en soms zelfs bedreigt. Thema’s als ethiek, onderwijs en burgerschap lopen als een rode draad door zijn werk.

Op 4 juni is Hans Schnitzler spreker tijdens de NIVOZ-onderwijsavond in het Rotterdamse Dokhuis. In deze podcast verkennen we zijn gedachtegoed, met speciale aandacht voor het pedagogisch appel dat hij richt aan onderwijsprofessionals in tijden van technologische versnelling. Hoe blijven we mens te midden van algoritmes, schermen en data? En welke rol kan het onderwijs hierin spelen?

Meer info over de onderwijsavond op 4 juni:

https://nivoz.nl/nl/hans-schnitzler-op-nivoz-onderwijsavond-in-dokhuis-vorming-in-vloeibare-en-digitale-tijden

“We kunnen allemaal mede-menselijk zijn.” Aan het woord is Tanja Jadnanansing, stadsdeelvoorzitter van Amsterdam Zuidoost. In haar werkkamer hangt een grote foto van Anton de Kom. Door het raam kijkt ze uit op zijn standbeeld. Het is geen toeval. In de podcast Meesterwerk van Jan-Jaap Hubeek vertelt ze hoe het boek Wij slaven van Suriname haar raakt en inspireert in haar werk – en hoe het boek ook vandaag een spiegel is voor onderwijs, opvoeding en samenleving.

De eerste ontmoeting

Op haar zeventiende leest Tanja voor het eerst over Anton de Kom. Ze groeit op in Paramaribo, Suriname, in een huis vol boeken. Haar vader, oud-notaris en liefhebber van literatuur, geeft haar de opdracht om Wij slaven van Suriname te lezen. Ze is dan vooral geïnteresseerd in de grote Latijns-Amerikaanse verhalen van Gabriel García Márquez. Toch luistert ze naar haar vader – en het boek maakt diepe indruk.

“Wat mij raakte, was zijn oprechte verlangen om het beter te maken voor mensen. Hij ging voorbij kleur, klasse en afkomst. Hij vroeg steeds: wat bindt ons?”

Die vraag – wat bindt ons – blijft in haar werken en denken doorspelen. Ze voelt zich verwant met de houding van Anton de Kom: scherp op onrecht, maar altijd gericht op verbinding. Die houding is voelbaar in alles wat ze vertelt. “Je hoeft niet kumbaya de hele dag elkaar te omhelzen,” zegt ze. “Maar als je een hoger doel hebt, kun je elkaar wel vinden.”

De spiegel van Anton de Kom

Het standbeeld van Anton de Kom, buiten haar raam, is een herkenningspunt in de wijk. Maar de meningen over het beeld zijn verdeeld. Sommigen zien liever de gestileerde versie van de schrijver – in pak, met hoed – dan de vrijgemaakte slaaf die het beeld verbeeldt. Voor Tanja is juist die veelheid aan interpretaties krachtig. Want, zegt ze: “Anton de Kom is een spiegel. Voor iedereen. En hoe jij kijkt, bepaalt wat je ziet.”

In het boek waardeert ze de veelheid aan perspectieven en de subtiele manier waarop Anton de Kom de lezer aan het denken zet. “Hij schrijft vlijmscherp, maar pas later besef je wat hij heeft gezegd,” vertelt ze. “Dat vind ik knap. Ik wil ook zo zijn: je gedrag kunnen bevragen, maar je als mens heel laten.”

Pedagogiek van liefde én wet

Die gedachte brengt Tanja naar de kinderen van haar stadsdeel. In haar werk ontwikkelde ze een leiderschapsprogramma voor leerlingen van groep 8, gebaseerd op ‘love and law’: liefdevolle aandacht én duidelijke kaders. In dat programma speelt een spiegel een centrale rol. Letterlijk.

“Ik neem een spiegel met een glimlach mee de klas in en vraag de kinderen om zichzelf een compliment te geven. En dan beginnen ze te huilen. Omdat ze niets moois over zichzelf kunnen zeggen.”

Dat raakt haar. Het laat zien hoe diep het gebrek aan erkenning kan zitten. En hoe belangrijk het is om kinderen te leren zichzelf te zien – met liefde. Niet als uitzondering, maar als norm. In de Zuidoost Academie, een pedagogische broedplaats waar ouders, leerkrachten en pedagogen samenwerken, wordt actief gewerkt aan die erkenning. “Hoe zorgen we ervoor dat elk kind een liefdevolle goede morgen krijgt?” Dat is de vraag die daar leeft.

Verbonden verhalen

Tijdens de opname schuift ook Pixie aan, een middelbare scholier die met Tanja meeloopt als stagiaire. Ze kent Anton de Kom niet uit haar schoolboeken, maar van haar vader. Haar ervaring raakt aan een groter punt: hoe zichtbaar is deze geschiedenis in ons onderwijs?

“Dit is ook ónze geschiedenis. Niet alleen die van mij, maar van iedereen in de klas.” zegt Pixie. Tanja knikt. Ze wil dat het boek niet alleen gelezen wordt, maar beleefd. In het onderwijs, op straat, aan de keukentafel. “Geschiedenis wordt pas relevant als we het betrekken op het hier en nu. Anders wordt het een vak, terwijl het een levenswijze moet zijn.”

Daarom is ze blij met initiatieven zoals die van de...

Een audioregistratie van de onderwijsavond met Kees Klomp op het Utrechts Stedelijk Gymnasium.

In deze aflevering van de NIVOZ-podcast duiken we in het uitdagende spanningsveld tussen onderwijs en technologie met Barend Last, schrijver, spreker en onderwijsmaker.

Mentioned in this episode:

Nivoz.nl/podcast

Deze podcast is een productie van Stichting NIVOZ. Meer verhalen en series over onderwijs en pedagogiek vind je op nivoz.nl/podcast.