Janusz Korczak (1878-1942) was een Pools-Joodse kinderarts die zijn leven wijdde aan kinderen zonder rechten. In zijn weeshuis in Warschau richtte hij een kinderparlement en kinderrechtbank op – waar ook hijzelf werd aangeklaagd. Al in 1919 formuleerde hij drie grondrechten voor kinderen, zeventig jaar vóór het VN-Kinderrechtenverdrag.

In dit gesprek vertelt Arie de Bruin, voorzitter van de Nederlandse Korczak Stichting, over het leven en gedachtegoed van deze bijzondere pedagoog – en waarom zijn ideeën juist nu zo actueel zijn.

Arie de Bruin is voorzitter van de Nederlandse Korczak Stichting. Hij was 45 jaar werkzaam in het onderwijs: als onderwijzer, directeur van een basisschool, leraar pedagogiek aan de pabo en locatiedirecteur. In 1985 kwam hij voor het eerst in aanraking met het werk van Korczak via het boek Hoe houd je van een kind? – een ontmoeting die hij beschrijft als 'thuiskomen'. Sindsdien zet hij zich in voor het verspreiden van Korczaks gedachtegoed.

Boeken van Janusz Korczak

• Korczak, J. (2010). Hoe houd je van een kind. Het kind in het gezin. Amsterdam: Uitgeverij SWP. (Vertaling en bewerking R. Görtzen)
• Korczak, J. (2007). Het recht van het kind op respect. Amsterdam: Uitgeverij SWP. (Vertaling en bewerking R. Görtzen)
• Korczak, J. (2012). De republiek der kinderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP. (Vertaling en bewerking R. Görtzen)

Over Korczak

• Berding, J. (2020). Janusz Korczak: Educating for Justice. Springer.
• Lifton, B.J. (2005). The King of Children: The Life and Death of Janusz Korczak. American Academy of Pediatrics.

Artikelen

• Stevens, L. & Stevens, M. (2025). 'Korczaks grondrechten in deze tijd: Vergelijk mij niet met anderen.' In: Korczak Jaarboek 2025: Het recht op de dag van vandaag. Janusz Korczak Stichting / Uitgeverij SWP.
• De Bruin, A. (2015). 'Janusz Korczak: inspirator voor mensen in het onderwijs.' NIVOZ. nivoz.nl
• Berding, J. 'Janusz Korczak en de wet van respect.' NIVOZ. nivoz.nl

Websites

• Janusz Korczak Stichting Nederland: korczak.nl
• Korczak Digital Repository (internationaal archief): korczak.ckc.uw.edu.pl

"In de opvoeding zal blijken of wij genoeg van de wereld houden."

Op 4 december is het precies 50 jaar geleden dat Hannah Arendt overleed. Een bijzonder moment om stil te staan bij een denker wier ideeën over onderwijs actueler zijn dan ooit.

Ter gelegenheid van deze sterfdag maakte Jan Jaap Hubeek een podcast met twee belangrijke Nederlandse Arendt-kenners:

Joop Berding – auteur van meerdere boeken over Arendt, waaronder Het gepassioneerde leven van Hannah Arendt. Hij publiceerde daarnaast veel over opvoeding en onderwijs. Zijn kennismaking met Arendt, bijna 25 jaar geleden, noemt hij 'transformatief'.

Hanke Drop – hogeschoolhoofddocent aan Hogeschool Utrecht, werkzaam bij het lectoraat Normatieve Professionalisering. Ze is actief in liberal arts onderwijs en gefascineerd door Arendts grensoverschrijdende manier van denken.

Samen spraken we over liefde voor de wereld, de school als tussenruimte, en de vraag die we te weinig stellen: waartoe leiden we eigenlijk op?

Aan bod komen onder andere:

*Amor mundi – de liefde voor de wereld als pedagogische opdracht

*Nataliteit – kinderen als nieuwkomers die we moeten toerusten, niet vormen naar ons beeld

*De school als tussenruimte – tussen de privésfeer van het gezin en de publieke wereld

*De tafel van de wereld – hoe verschillende perspectieven in de klas samenkomen

*De waartoe-vraag – waarom we niet alleen moeten vragen 'wat werkt?', maar 'waartoe?'

"Verantwoordelijkheid is een heel belangrijk pedagogisch begrip. De zorg voor kinderen betekent ook dat je heel actief inzet om hen iets te leren. We kunnen kinderen niet zomaar aan henzelf overlaten. Het is veel meer een 'wijzen op', een 'verwijzen naar' de dingen die wij als volwassen generatie door willen geven." — Joop Berding

*Hannah Arendt, Tussen verleden en toekomst (met daarin 'De crisis in de opvoeding')

*Hannah Arendt, Vita Activa / De menselijke conditie

*Joop Berding, zijn werk over Arendt: https://joopberding.com/arendt/

*Pedagogische Canon op NIVOZ: Hannah Arendt en de school als tussenruimte: https://nivoz.nl/nl/hannah-arendt-en-de-school-als-tussenruimte-onderwijs-is-er-niet-om-de-wereld-te-verbeteren-maar-om-cultuur-door-te-geven

In deze aflevering van de Meesterwerk podcast zijn Alette Baartmans (directeur Education Warehouse) en Emily Fernan (hoofd Intern Leermiddelen Fonds bij VOcampus) te gast. Ze spreken over hoe scholen meer regie kunnen krijgen over hun leermiddelen.

Ze bespreken de complexiteit van de leermiddelenmarkt, waar scholen vaak gevangen zitten in contracten met boeteclausules en weinig zicht hebben op het totale aanbod. Baartmans licht toe hoe Education Warehouse een transparante catalogus ontwikkelt die scholen helpt bij het maken van weloverwogen keuzes. Fernand deelt hoe VOcampus door anders aan te besteden directe relaties met uitgevers aangaat, waardoor docenten meer vrijheid krijgen om leermiddelen te kiezen die passen bij hun onderwijsvisie.

Centraal staat de zoektocht naar congruentie: hoe leermiddelen kunnen aansluiten bij de pedagogische visie van scholen, zonder dat budgetten en contracten de doorslag geven. Ook de komst van NEON als coöperatieve aanbieder komt aan bod als belangrijk signaal dat de markt in beweging is.

Van theorie naar praktijk: hoe maak je ruimte voor spel in de klas?

Na de theoretische verkenning in deel 1 duikt Jan Jaap Hubeek in deze tweede aflevering de onderwijspraktijk in. Hij bezoekt de twaalf Montessorischolen van Stichting Monton in midden-Nederland en spreekt met professionals die dagelijks worstelen met de vraag: hoe geef je kinderen vrijheid én structuur?

"Waar ik dus de hele dag mee struggle is die vrijheid en verbondenheid," vertelt een leerkracht eerlijk. "Je geeft vrijheid, maar je bent het ook constant aan het begeleiden." Het is de kern van het pedagogisch handelen in Montessorionderwijs – en misschien wel in elk onderwijs dat spel serieus neemt.

Bestuurder Jeroen Gommers legt uit waarom Monton bewust kiest voor meer speelruimte, ondanks de druk van meetbare resultaten: "Spel is misschien wel de meest onderwaardeerde werkvorm die we in het onderwijs hebben." Maar die keuze is spannend. Want uiteindelijk word je als bestuurder niet afgerekend op de brede vorming van kinderen, maar op toetsscores.

Schoolleiders Dorien König en Lenny van Pouderoijen beschrijven hoe cruciaal observatie is, hoe je als professional curriculumbewust moet zijn, en waarom fouten maken eigenlijk een geschenk is – al is dat niet makkelijk.

Anne Bakker brengt de dimensie van pedagogisch bewegen in: "Het gedrag van potentie. Het kan iets worden. En hoe meer we dat koppelen aan wat het moet worden, hoe meer het zijn potentie verliest."

Deze aflevering laat zien dat spel in het onderwijs geen vrijblijvend idealisme is, maar vakmanschap vraagt. Kennis van leerlijnen. Vermogen tot observeren. Moed om los te laten. En het geduld om, zoals Jeroen Gommers het noemt, "ongemak te dragen."

Van cheerleader tot kritische spiegel, van facilitator tot achtervang – de professionals bij Monton laten zien wat het betekent om die pedagogische ruimte waar Huizinga, Arendt en Martens over schreven, werkelijk vorm te geven in een klas vol kinderen.

Aflevering 1 verkende de theorie. Aflevering 2 toont de complexe, veeleisende, maar ook rijke praktijk van professionals die elke dag opnieuw die balans zoeken tussen vrijheid en structuur, tussen vertrouwen en begeleiding, tussen spel en leren.

Een productie van NIVOZ/Meesterwerk en Stichting Monton

In deze eerste van twee afleveringen over spelen in de professionele ruimte neemt Jan Jaap Hubeek je mee op een fascinerende reis langs denkers en doeners die laten zien waarom spel zo fundamenteel is voor de ontwikkeling van kinderen.

We beginnen bij het concept van de professionele ruimte – die vrijheid die jij als pedagoog hebt en móet pakken om je werk betekenisvol in te richten. Theoloog Cok Bakker laat zien hoe onze interpretatie als professional vaak onzichtbaar maar altijd voelbaar is. Filosofe Hannah Arendt introduceert de 'tussenruimte': de school als beschermde plek tussen gezin en maatschappij, waar kinderen kunnen experimenteren zonder directe druk.

Vervolgens duiken we de geschiedenis in. In 1938, terwijl Europa op de rand van oorlog staat, schrijft Johan Huizinga zijn meesterwerk 'Homo Ludens'. Zijn boodschap is krachtig: cultuur ontstaat niet úít spel, maar ín en áls spel. Als we het spelelement verliezen, verliezen we onze menselijkheid.

Evolutiepsycholoog Peter Gray levert 75 jaar later het wetenschappelijke bewijs. Zijn jarenlange onderzoek toont aan: vrij spel is essentieel voor echte ontwikkeling. Rob Martens, hoogleraar onderwijswetenschappen, verbindt dit met de onderwijspraktijk en stelt de cruciale vraag: waarom hebben we een systeem ontwikkeld dat de natuurlijke speeldrang van kinderen onderdrukt?

Ten slotte vertaalt Maria Montessori deze inzichten naar concrete pedagogiek met haar 'voorbereide omgeving' en vier vrijheden: keuzevrijheid, tempovrijheid, bewegingsvrijheid en niveauvrijheid.

De rode draad? Hoe creëren we als professionals een ruimte waarin spel en leren weer samenvloeien?

In de volgende aflevering bezoekt Jan Jaap de Montessorischolen van Stichting Monton en gaat hij in gesprek met bestuurder Jeroen Gommers, schoolleiders en leerkrachten over hoe zij deze ideeën in de dagelijkse praktijk brengen.

Hoeveel ruimte maak jij eigenlijk voor het spel?

In deze bijzondere aflevering van Meesterwerk is Tanja Jadnanansing te gast, stadsdeelvoorzitter van Amsterdam-Zuidoost. Vanuit haar kantoor – met uitzicht op het beeld van Anton de Kom – deelt ze hoe Wij slaven van Suriname haar diepgaand heeft gevormd. Niet alleen als lezer en als mens, maar ook in haar dagelijkse werk als bestuurder.

📚 Het boek van Anton de Kom is voor haar een spiegel, een moreel kompas en een roep om verbondenheid. Tanja vertelt over haar kennismaking met het boek op haar zeventiende in Paramaribo, over de boekenplanken vol literatuur in haar ouderlijk huis, en hoe haar vader haar aanmoedigde dit verhaal te lezen – een verhaal dat sindsdien in haar mee reist.

🪞Samen met haar stagiaire Pixie, die ook haar stem laat horen in deze aflevering, praat Tanja over de impact van het boek op de jongere generatie. Over leiderschap, erkenning, en de noodzaak om kinderen een liefdevolle goede morgen te geven. En over het belang van verhalen – van iedereen – als bron van menselijkheid.

We horen hoe Anton de Kom haar werk voedt, hoe zijn woorden en levenshouding doorwerken in de Zuidoost Academie, in rituelen, symbolen, en het leiderschap dat zij dagelijks vormgeeft: scherp op onrecht, zacht op de mens. En hoe de zin “Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met minderwaardigheidsgevoel belast blijft” haar niet loslaat.

📷 En ja, ook hoe het voelt om elke dag te werken met zijn foto aan haar muur van haar kantoor – en zijn kleinzoon als kamer naast haar te hebben. Geschiedenis leeft.

🎙️ Een aflevering over slavernij, veerkracht, onderwijs, liefde en leiderschap. En over hoe literatuur ons uitnodigt om naar onszelf én elkaar te kijken. Zoals Tanja zegt: “We kunnen allemaal medemenselijk zijn.”

Dennis, de schrik van de school’ – een eyeopener voor elke leerkracht -

In deze aflevering van Meesterwerk deelt Merlijn Wentzel, docent Pedagogisch Tact bij Stichting NIVOZ, haar inzichten over het boek Dennis, de schrik van de school van B. Letschert-Grabbe (2008). Dit boek speelt een grote rol in haar begeleidingstrajecten en roept belangrijke pedagogische vragen op.

Merlijn neemt je mee in de impact van ontmoediging op kinderen en het belang van bemoediging. Want veel gedragingen die we niet meteen begrijpen, vinden hun oorsprong in ontmoediging. Een ontmoedigd kind kan pas weer constructief meedoen en anderen waarderen als het eerst zelf wordt bemoedigd – iets wat het niet alleen kan.

Hoewel dit boek niet meer verkrijgbaar is, kunnen luisteraars van deze podcast het downloaden via:

https://breedvormendonderwijs.nl/wp-content/uploads/2024/12/Van-Gorcum-document-Dennis-de-schrik-van-de-school-hele-boek.pdf

In deze aflevering is Luc Stevens, de Founding Father van Stichting NIVOZ, te gast.

Luc brengt Catharsia van Sjef Drummen mee als zijn meesterwerk en neemt je mee in de pedagogische kracht van dit boek. Waarom is het een essentieel werk voor onderwijsprofessionals? Welke oriëntatie biedt het in de dagelijkse praktijk?

Daarnaast gaat Luc in op urgente thema’s zoals vroegselectie, de motivatietheorie van Deci en Ryan, en de bredere vraag hoe we onderwijs kunnen vormgeven met meer ruimte voor ontwikkeling en eigenaarschap. Een inspirerend gesprek over pedagogiek, motivatie en de toekomst van leren.

Bronnen:

📖 Catharsia (2019)– Sjef Drummen

📖 Maak een kunstwerk van je leven & Je mag geen eisen aan leerlingen stellen (2023)– Sjef Drummen & Jan Fasen