Van theorie naar praktijk: hoe maak je ruimte voor spel in de klas?

Na de theoretische verkenning in deel 1 duikt Jan Jaap Hubeek in deze tweede aflevering de onderwijspraktijk in. Hij bezoekt de twaalf Montessorischolen van Stichting Monton in midden-Nederland en spreekt met professionals die dagelijks worstelen met de vraag: hoe geef je kinderen vrijheid én structuur?

"Waar ik dus de hele dag mee struggle is die vrijheid en verbondenheid," vertelt een leerkracht eerlijk. "Je geeft vrijheid, maar je bent het ook constant aan het begeleiden." Het is de kern van het pedagogisch handelen in Montessorionderwijs – en misschien wel in elk onderwijs dat spel serieus neemt.

Bestuurder Jeroen Gommers legt uit waarom Monton bewust kiest voor meer speelruimte, ondanks de druk van meetbare resultaten: "Spel is misschien wel de meest onderwaardeerde werkvorm die we in het onderwijs hebben." Maar die keuze is spannend. Want uiteindelijk word je als bestuurder niet afgerekend op de brede vorming van kinderen, maar op toetsscores.

Schoolleiders Dorien König en Lenny van Pouderoijen beschrijven hoe cruciaal observatie is, hoe je als professional curriculumbewust moet zijn, en waarom fouten maken eigenlijk een geschenk is – al is dat niet makkelijk.

Anne Bakker brengt de dimensie van pedagogisch bewegen in: "Het gedrag van potentie. Het kan iets worden. En hoe meer we dat koppelen aan wat het moet worden, hoe meer het zijn potentie verliest."

Deze aflevering laat zien dat spel in het onderwijs geen vrijblijvend idealisme is, maar vakmanschap vraagt. Kennis van leerlijnen. Vermogen tot observeren. Moed om los te laten. En het geduld om, zoals Jeroen Gommers het noemt, "ongemak te dragen."

Van cheerleader tot kritische spiegel, van facilitator tot achtervang – de professionals bij Monton laten zien wat het betekent om die pedagogische ruimte waar Huizinga, Arendt en Martens over schreven, werkelijk vorm te geven in een klas vol kinderen.

Aflevering 1 verkende de theorie. Aflevering 2 toont de complexe, veeleisende, maar ook rijke praktijk van professionals die elke dag opnieuw die balans zoeken tussen vrijheid en structuur, tussen vertrouwen en begeleiding, tussen spel en leren.

Een productie van NIVOZ/Meesterwerk en Stichting Monton

In deze eerste van twee afleveringen over spelen in de professionele ruimte neemt Jan Jaap Hubeek je mee op een fascinerende reis langs denkers en doeners die laten zien waarom spel zo fundamenteel is voor de ontwikkeling van kinderen.

We beginnen bij het concept van de professionele ruimte – die vrijheid die jij als pedagoog hebt en móet pakken om je werk betekenisvol in te richten. Theoloog Cok Bakker laat zien hoe onze interpretatie als professional vaak onzichtbaar maar altijd voelbaar is. Filosofe Hannah Arendt introduceert de 'tussenruimte': de school als beschermde plek tussen gezin en maatschappij, waar kinderen kunnen experimenteren zonder directe druk.

Vervolgens duiken we de geschiedenis in. In 1938, terwijl Europa op de rand van oorlog staat, schrijft Johan Huizinga zijn meesterwerk 'Homo Ludens'. Zijn boodschap is krachtig: cultuur ontstaat niet úít spel, maar ín en áls spel. Als we het spelelement verliezen, verliezen we onze menselijkheid.

Evolutiepsycholoog Peter Gray levert 75 jaar later het wetenschappelijke bewijs. Zijn jarenlange onderzoek toont aan: vrij spel is essentieel voor echte ontwikkeling. Rob Martens, hoogleraar onderwijswetenschappen, verbindt dit met de onderwijspraktijk en stelt de cruciale vraag: waarom hebben we een systeem ontwikkeld dat de natuurlijke speeldrang van kinderen onderdrukt?

Ten slotte vertaalt Maria Montessori deze inzichten naar concrete pedagogiek met haar 'voorbereide omgeving' en vier vrijheden: keuzevrijheid, tempovrijheid, bewegingsvrijheid en niveauvrijheid.

De rode draad? Hoe creëren we als professionals een ruimte waarin spel en leren weer samenvloeien?

In de volgende aflevering bezoekt Jan Jaap de Montessorischolen van Stichting Monton en gaat hij in gesprek met bestuurder Jeroen Gommers, schoolleiders en leerkrachten over hoe zij deze ideeën in de dagelijkse praktijk brengen.

Hoeveel ruimte maak jij eigenlijk voor het spel?

In deze bijzondere aflevering van Meesterwerk is Tanja Jadnanansing te gast, stadsdeelvoorzitter van Amsterdam-Zuidoost. Vanuit haar kantoor – met uitzicht op het beeld van Anton de Kom – deelt ze hoe Wij slaven van Suriname haar diepgaand heeft gevormd. Niet alleen als lezer en als mens, maar ook in haar dagelijkse werk als bestuurder.

📚 Het boek van Anton de Kom is voor haar een spiegel, een moreel kompas en een roep om verbondenheid. Tanja vertelt over haar kennismaking met het boek op haar zeventiende in Paramaribo, over de boekenplanken vol literatuur in haar ouderlijk huis, en hoe haar vader haar aanmoedigde dit verhaal te lezen – een verhaal dat sindsdien in haar mee reist.

🪞Samen met haar stagiaire Pixie, die ook haar stem laat horen in deze aflevering, praat Tanja over de impact van het boek op de jongere generatie. Over leiderschap, erkenning, en de noodzaak om kinderen een liefdevolle goede morgen te geven. En over het belang van verhalen – van iedereen – als bron van menselijkheid.

We horen hoe Anton de Kom haar werk voedt, hoe zijn woorden en levenshouding doorwerken in de Zuidoost Academie, in rituelen, symbolen, en het leiderschap dat zij dagelijks vormgeeft: scherp op onrecht, zacht op de mens. En hoe de zin “Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met minderwaardigheidsgevoel belast blijft” haar niet loslaat.

📷 En ja, ook hoe het voelt om elke dag te werken met zijn foto aan haar muur van haar kantoor – en zijn kleinzoon als kamer naast haar te hebben. Geschiedenis leeft.

🎙️ Een aflevering over slavernij, veerkracht, onderwijs, liefde en leiderschap. En over hoe literatuur ons uitnodigt om naar onszelf én elkaar te kijken. Zoals Tanja zegt: “We kunnen allemaal medemenselijk zijn.”

Dennis, de schrik van de school’ – een eyeopener voor elke leerkracht -

In deze aflevering van Meesterwerk deelt Merlijn Wentzel, docent Pedagogisch Tact bij Stichting NIVOZ, haar inzichten over het boek Dennis, de schrik van de school van B. Letschert-Grabbe (2008). Dit boek speelt een grote rol in haar begeleidingstrajecten en roept belangrijke pedagogische vragen op.

Merlijn neemt je mee in de impact van ontmoediging op kinderen en het belang van bemoediging. Want veel gedragingen die we niet meteen begrijpen, vinden hun oorsprong in ontmoediging. Een ontmoedigd kind kan pas weer constructief meedoen en anderen waarderen als het eerst zelf wordt bemoedigd – iets wat het niet alleen kan.

Hoewel dit boek niet meer verkrijgbaar is, kunnen luisteraars van deze podcast het downloaden via:

https://breedvormendonderwijs.nl/wp-content/uploads/2024/12/Van-Gorcum-document-Dennis-de-schrik-van-de-school-hele-boek.pdf

In deze aflevering is Luc Stevens, de Founding Father van Stichting NIVOZ, te gast.

Luc brengt Catharsia van Sjef Drummen mee als zijn meesterwerk en neemt je mee in de pedagogische kracht van dit boek. Waarom is het een essentieel werk voor onderwijsprofessionals? Welke oriëntatie biedt het in de dagelijkse praktijk?

Daarnaast gaat Luc in op urgente thema’s zoals vroegselectie, de motivatietheorie van Deci en Ryan, en de bredere vraag hoe we onderwijs kunnen vormgeven met meer ruimte voor ontwikkeling en eigenaarschap. Een inspirerend gesprek over pedagogiek, motivatie en de toekomst van leren.

Bronnen:

📖 Catharsia (2019)– Sjef Drummen

📖 Maak een kunstwerk van je leven & Je mag geen eisen aan leerlingen stellen (2023)– Sjef Drummen & Jan Fasen

Karim Amghar is te gast over zijn eigen nieuwe Meesterwerk. Zijn boek van de Correspondent leest als een trein. Het is een krachtige oproep voor gelijke kansen en erkenning voor mbo-studenten als de motor van onze samenleving.

Wandelend over het Waterlooplein, reflecteren Karim en Jan Jaap op het boek Maar dat begrijp je toch niet, waarin Karim zijn persoonlijke ervaringen en inzichten deelt over het imago en de cruciale rol van het mbo in onze samenleving.Een hartstochtelijk - op momenten confronterend - appèl.

Het gesprek raakt thema’s als onderwijskansen, maatschappelijke structuren en de waarde van praktijkgerichte beroepen. Karim spreekt met passie over de noodzaak om de waardering voor mbo-studenten te vergroten, niet alleen met woorden, maar ook in beleid en economische erkenning. Hij pleit voor een radicaal andere kijk op onderwijs, waarin mbo en hbo niet tegenover elkaar staan, maar als gelijkwaardige pilaren van onze maatschappij worden gezien. Met treffende voorbeelden en scherpe observaties maakt hij duidelijk hoe essentieel deze verandering is.

Aan het eind van het gesprek delen Karim en Jan Jaap hun hoop voor de toekomst van het beroepsonderwijs en de samenleving. Hoe zorgen we ervoor dat het mbo niet langer als ‘lager’ wordt gezien, maar als een fundament van de samenleving? Welke rol spelen ouders, scholen en beleidsmakers in deze verandering?

Lopend op het WLuister naar deze inspirerende aflevering en ontdek hoe onderwijs het verschil kan maken – voor iedereen.

Een Ode aan de School als Vrije Plaats

In deze eerste aflevering van de nieuwe Meesterwerk Podcast-reeks duikt Jan Jaap Hubeek samen met Rob Kikkert in het boek Apologie van de School (2012) van Jan Masschelein en Maarten Simons. Het gesprek gaat over de unieke rol van de school als een ruimte waar leerlingen zich kunnen ontwikkelen, los van economische en maatschappelijke druk. De auteurs pleiten voor het behoud van de school als autonome plek voor vorming en ontmoeting, waarin de relatie tussen leraar en leerling centraal staat.

Masschelein en Simons dagen ons uit om het huidige discours over efficiëntie en resultaatgerichtheid in onderwijs kritisch te bekijken. De school is volgens hen geen fabriek die producten aflevert, maar een werkplaats voor denken en een oefenplaats voor democratie. Ze benadrukken de kracht van traagheid en reflectie als essentiële elementen om leerlingen niet alleen kennis, maar ook de vrijheid te bieden om hun eigen toekomst vorm te geven.

Deze aflevering markeert het begin van een serie waarin onderwijsprofessionals hun pedagogische meesterwerken delen. Wat maakt een boek een meesterwerk? En wat kunnen we ervan leren voor het onderwijs van vandaag en morgen? Laat je inspireren door dit pleidooi voor een herwaardering van de school en ontdek hoe we de kern van onderwijs kunnen beschermen in een snel veranderende wereld. Beluister de aflevering nu via je favoriete podcastkanaal.

Het boek is hier te downloaden: https://respaedagogica.be/sites/default/files/pdf/Apologie-van-de-school.pdf

In deze bijzondere aflevering duiken we diep in de kern van wat school werkelijk de school maakt. Jan Masschelein en Maarten Simons, beiden verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven, nemen ons mee in hun visie op de school als een plek van vrijheid, gelijkheid en vorming. Ze belichten hoe scholen nieuwe generaties de kans bieden zich tot werelden te verhouden, voorbij de dominante prestatiedrang en het efficiëntiedenken.

Na een kritisch-pedagogische fase besloten Masschelein en Simons te pleiten voor een herwaardering van de school als een fysieke, sociale én publieke ruimte die van fundamenteel belang is voor de democratie. In een tijdperk van toenemende digitalisering en personalisering door AI, stellen zij dat het juist nu cruciaal is om die unieke eigenschappen van de school te beschermen die élk individu de ruimte geeft om diens eigen toekomst vorm te geven. Hoe kan AI een plaats krijgen binnen het onderwijs zonder de vrijheid, gelijkheid en vorming te ondermijnen?

Deze aflevering biedt stof tot nadenken over de toekomst van onderwijs in een wereld waar technologische vooruitgang en maatschappelijke verwachtingen soms botsen met pedagogische idealen. Een inspirerende oproep om opnieuw ruimte te maken voor echte aandacht, fysieke aanwezigheid, en de mogelijkheid om als mens in vrijheid te zijn en worden.